Διάλογος Α

«Ο διάλογος εκφράζει (ρητά ή σιωπηρά) την ανάγκη σύμπραξης για την εύρεση της αλήθειας, για τη διατύπωση της πιο σωστής γνώμης και απόφασης μέσα σε συγκεκριμένες συνθήκες, είναι έκφραση ζωτικής λειτουργίας για την απόκτηση περισσής βεβαιότητας και τη χάραξη προγράμματος δράσης΄ έτσι αποκτά περιεχόμενο ο διάλογος και προβάλλεται ως αξία μεγάλη για την ατομική και συλλογική ζωή. […] Χρήσιμη φαίνεται εδώ μια σύντομη ετυμολογική διευκρίνιση: με τον όρο λόγος η γλώσσα μας αποδίδει και τη λογική ικανότητα του ανθρώπου και τη λεκτική ένδυσή της΄ κατά συνέπεια, διάλογος σημαίνει διασταύρωση των εκφραστικών μέσων (λέξεων, προτάσεων, συλλογιστικών δομών) και διαμέσου αυτών συνάντηση της λογικής δραστηριότητας των διαλεγομένων.»          Φ. Κ. Βώρος

«Το διαλέγεσθαι είναι αρχή του σύμπαντος θεμελιωμένη στη σύσταση του κόσμου, δηλαδή στην αμοιβαία, δυναμική σχέση των στοιχείων του. Η αντίθεση των στοιχείων της φύσης, και της κοινωνίας ακόμη, οδηγεί στην κίνηση, στη δημιουργία. Από τη διαπίστωση της αρχής αυτής προήλθε η διαλεκτική, η εγκυρότερη φιλοσοφική και επιστημονική μέθοδος για την εύρεση της αλήθειας. Η μέθοδος που

δεν αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα στατικά, αλλά δέχεται τη μορφή της ως αποτέλεσμα εξέλιξης που ωθείται απ’ τις σχέσεις, απ’ τις αντιθέσεις των στοιχείων της. Η μέθοδος που συνθέτει το εμπειρικό και το αφηρημένο, το ατομικό και το καθολικό, την αιτία με το αποτέλεσμα, την κίνηση και τη μορφή.»          Χρ. Μαλεβίτσης

 

Ορισμός: συζήτηση ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους ανθρώπους (για την επίλυση προβλήματος, την ανταλλαγή πληροφοριών κλπ), η ανταλλαγή ιδεών ή απόψεων σχετικά με συγκεκριμένο θέμα για την επίτευξη συμφωνίας και τη γεφύρωση των αντιθέσεων, η συζήτηση ανάμεσα στα πρόσωπα ενός μυθιστορήματος, ενός θεατρικού έργου κλπ ως δραματουργικό στοιχείο, φιλοσοφικό ή λογοτεχνικό έργο με διαλογική ανάπτυξη του θέματος, όπου η έκθεση των απόψεων του συγγραφέα παρουσιάζεται ως πόρισμα συζητήσεως (πχ: διάλογοι του Πλάτωνα).

Eίδη του διαλόγου: διαπροσωπικός, κοινωνικός, πολιτικός, διεθνιστικός, εσωτερικός, μαιευτικός – Διδακτικός- παιδαγωγικός κλπ

 Η αξία του διαλόγου:

Κοινωνικός τομέας : Ο κατάλληλος δίαυλος της επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα άτομα ή σε ευρύτερες ομάδες (πχ οικογένεια, σχολική τάξη, ενώσεις εργαζομένων κλπ) είναι ο διάλογος. Η γόνιμη συζήτηση οδηγεί στη δημιουργία φιλικών, επαγγελματικών και άλλου είδους σχέσεων και συσφίγγει τις ήδη υπάρχουσες μέσα από τον εντοπισμό των κοινών σημείων/ ιδεολογιών. Ένα ακόμα όφελος του διαλόγου είναι η ομαλή επίλυση των διαφορών των συνομιλητών και η απαλλαγή από απαράδεκτες τακτικές, όπως η βωμολοχία, η βία που διογκώνουν τυχόν προβλήματα. Ακόμα και οι λιγότερες πιθανότητες να παρθεί μια λανθασμένη απόφαση που θα ζημιώσει το σύνολο κάποιων ατόμων μπορεί να συμπεριληφθεί στα πλεονεκτήματα του κοινωνικού διαλόγου. Από τα παραπάνω, γίνεται κατανοητό ότι η χρήση του διαλόγου βοηθά κάποιον να καλλιεργήσει τις κοινωνικές αρετές, όπως την αλληλεγγύη, την αλληλοκατανόηση, τον αλληλοσεβασμό, την άμιλλα τις οποίες ο καθένας ξεχωριστά αξίζει να υπηρετεί.

Πνευματική ανάπτυξη και διάλογος: Από πολύ λίγους μπορεί να υποστηριχθεί ότι διάλογος δε συντείνει μέχρι κάποιου βαθμού στην πνευματική ανάπτυξη του ατόμου. Κατά τη διάρκεια ενός διαλόγου ο κάθε ομιλητής έχει την ελευθερία και την υποχρέωση να αναπτύξει τα επιχειρήματά του προκειμένου να στηρίξει τα προσωπικά του πιστεύω και επομένως να πείσει το συνομιλητή για την αλήθεια των λόγων του. Απαιτείται, επομένως, η κριτική ικανότητα και η εκφραστική δεινότητα των συνδιαλεγόμενων εφόσον μέσω αυτών εξυπηρετείται η ορθολογικότερη παρουσίαση των απόψεων των ατόμων. Ακόμα, η προσπάθεια του καθενός να αναιρέσει την οπτική των συνομιλητών του ή να ταχθεί υπέρ αυτής τον εισάγει σε μια διαδικασία προβληματισμού που οξύνει το νου του, απαλλάσσοντας τον ταυτόχρονα από το δογματισμό/ τις μονομερείς απόψεις. Συμπερασματικά, με την επιλογή συγκεκριμένης συλλογιστικής μεθόδου, την προσπάθεια κατανόηση της άποψης των άλλων αλλά και τη χρήση κατάλληλης έκφρασης εξασκείται ο νους των συνομιλητών.

Ψυχολογικός τομέας:

– Ο εσωτερικός διάλογος είναι απαραίτητος όρος για την αποδοτική επικοινωνία με τους άλλους. Αν υποτεθεί ότι ο εσωτερικός διάλογος αποτελεί καθημερινή πράξη του ατόμου, τότε ο αυτοέλεγχος, η αυτοκριτική και η αποφυγή λανθασμένων αποφάσεων είναι το κέρδος που απορρέει για αυτόν που μονολογεί με τον εαυτό του. Χωρίς τον αυτοδιάλογο, το κάθε μέλος της δυαδικής ή και ευρύτερης επικοινωνίας είναι πολύ πιθανό να προβάλλει τις εγωιστικές διαθέσεις του, να καταθέτει τις αγκυλωμένες συνειδήσεις του/ τις αμετακίνητες θέσεις του, να μη φιλτράρει τα μηνύματα των άλλων. Το κλίμα αυτό δεν είναι πρόσφορο και ενδεχομένως καταλήγει στην οχλαγωγία και στις αντιδικίες. Επομένως, η συζήτηση με τον εαυτό μας είναι ευεργετική εφόσον μέσω αυτής εξυπηρετείται και η καλύτερη προσέγγιση των θέσεων άλλων ομιλητών στα πλαίσια μιας συζήτησης.

– Ο διάλογος με τους άλλους διαμορφώνει έστω και για λίγο την ψυχική διάθεση των ατόμων προς τη θετική κατεύθυνση. Όταν συνομιλούμε με άλλους εξωτερικεύουμε τα συναισθήματά μας, όπως τη λύπη μας, τη στενοχώρια μας αλλά και τη χαρά μας, στοιχείο το οποίο μας αποσυμπιέζει. Βέβαια, σε καθημερινή βάση η συνομιλία με κάποιον χωρίς αμφιβολία μας απαλλάσσει από το άγχος, την ένταση και επομένως μας χαλαρώνει έστω και στιγμιαία. Ακόμα, συζητώντας με κάποιον μπορούμε να απαλλαγούμε από το αίσθημα μοναξιάς που λαμβάνει ανησυχητικές εκτάσεις στις μέρες μας. Είναι γνωστό ότι η απομόνωση του σύγχρονου ατόμου οφείλεται και στη συρρίκνωση της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων στο πλαίσιο μιας οικογένειας, μιας εταιρείας, μιας πολυκατοικίας κλπ.

Πολιτικός τομέας:

«Η πίστη στην αξία του διαλόγου είναι το κύριο χαρακτηριστικό της δημοκρατικά οργανωμένης πολιτείας. Προβλέπονται μάλιστα και θεσμοί λήψης αποφάσεων ύστερα από εξαντλητική συζήτηση όλων των προτεινόμενων απόψεων. Από τη σύγκρουση των αντίθετων απόψεων προκύπτει μια, συνισταμένη συνήθως όλων των άλλων, από τις αδυναμίες που θα έχει ενδεχομένως μια από αυτές. Αυτή άλλωστε είναι η ουσιώδης διαφορά της δημοκρατίας από την τυραννία΄ στα δημοκρατικά καθεστώτα οι πολίτες διαλέγονται, ενώ στα τυραννικά μονολογούν.»                                        Γ. Δαρδιώτης

« Η σημασία του διαλόγου για την αλήθεια, για τη ζωή γενικά, επικυρώνεται απ’ τη θέση του στα δημοκρατικά πολιτεύματα. Είναι θεμελιακό στοιχείο τους. Η ισηγορία, η ελευθερία σκέψης και λόγου είναι αναφαίρετο δικαίωμα για τον άνθρωπο. Είναι η ομορφιά τη δημοκρατίας. Η εκκλησία του δήμου και τα σύγχρονα κοινοβούλια, τα δικαστήρια, οι συνελεύσεις, οι ομαδικές συγκεντρώσεις υπήρξαν και είναι η δύναμή της, εδραιωμένη στην ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων, στο διάλογο. Κατάπνιξη του διαλόγου μοιραία σημαίνει και κατάργηση της δημοκρατίας.»                                       Χρ. Μαλεβίτσης

Η ελευθερία της έκφρασης είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του διαλόγου και εξασφαλίζεται μόνο στα πλαίσια μιας δημοκρατικής χώρας. Ο καθένας έχει το δικαίωμα να στηρίζει τις απόψεις του ως πολίτης ενός συγκεκριμένου δημοκρατικού κράτους και να επιδιώκει το διάλογο με τους συμπολίτες σε ζητήματα που αφορούν το πολιτικό γίγνεσθαι του τόπου του. Στο επίπεδο των πολιτικών παρατάξεων, ο διάλογος έχει επιλεγεί ως κεντρικός άξονας επίλυσης των τρεχόντων πολιτικών θεμάτων στον πλέον δημοκρατικό πυρήνα, το Κοινοβούλιο. Στο σημείο αυτό, αξίζει να συμπληρωθεί ότι η απουσία διαλόγου μεταξύ των αντίπαλων πολιτικών παρατάξεων έχει επανειλημμένως οδηγήσει τη χώρα σε οδυνηρές καταστάσεις, που ζημιώνουν το σύνολο των πολιτών και επομένως υποβαθμίζουν το επίπεδο της Δημοκρατίας. Δεν μπορεί, βέβαια, να αποσιωπηθεί και η χρήση του

διαλόγου μεταξύ των δημοσιογράφων και των πολιτικών εκπροσώπων στον τύπο, στις τηλεοπτικές/ ραδιοφωνικές εκπομπές, προκειμένου να ενημερωθούν οι πολίτες σε μείζονα πολιτικά θέματα. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι ο διάλογος αποτελεί προϋπόθεση για την κατάκτηση μιας κραταιής Δημοκρατίας.

Διεθνιστικός

– Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και μεταξύ των κρατών επιλέγεται ο διάλογος ως μέσο επικοινωνίας. Πριν την υπογραφή συνθηκών, την τελική λήψη σοβαρότατων μέτρων που αφορούν σε διάφορα κράτη, έχει αναπτυχθεί η συζήτηση των αρμοδίων πολιτικών εκπροσώπων των χωρών. Η συμβολή του έγκειται στην απομάκρυνση του μίσους μεταξύ των λαών και στην εδραίωση του φιλικού/ συναινετικού κλίματος. Ειδικότερα, ο διάλογος βοηθά στην εμπέδωση των κοινών δυσκολιών των λαών και στην προσπάθεια επίλυσής τους με ειρηνικό τρόπο.

– Στα πλαίσια, των διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κλπ εφαρμόζεται ο διάλογος για την επικράτηση της παγκόσμιας ειρήνης/ συναδέλφωσης των διαφορετικών λαών.

Προϋποθέσεις ανάπτυξης υγιούς διαλόγου

 «Για να αποβεί καρποφόρος ο διάλογος και να συμβάλει στην επικοινωνία και την αντιμετώπιση των προβλημάτων, θα πρέπει να τηρεί ορισμένες απαραίτητες προϋποθέσεις: Πρωταρχική ανάμεσά τους είναι η αποδοχή του πολλαπλού χαρακτήρα της αλήθειας. Η κάθε πλευρά προσεγγίζει την πραγματικότητα από μια διαφορετική οπτική, που είναι επόμενο των ιδιαίτερων πεποιθήσεων και συμφερόντων της.»     Α. Κολοκοτσάς- Μ. Δημόπουλος

« […] Μια άλλη τέλος βασική προϋπόθεση για να προκόψει ο διάλογος είναι η απροσωποίησή του. Δυστυχώς ο Νεοέλληνας δεν αποπροσωποποιεί σχεδόν ποτέ τις συζητήσεις του. […] Ύστερα από τις πρώτες φράσεις οι πολλοί χάνουμε το θέμα μας και στη θέση του τοποθετούμε τον εαυτό μας, οπότε η συζήτηση μεταβάλλεται σε διαφωνία, η οποία μετατρέπεται σε προσωπική διένεξη.» Ι.Ξυροτύρης

Άτομο:

– Αποδέσμευση από το δογματισμό και επιλογή ορθών επιχειρημάτων. Η εμμονή σε ιδεολογικά αξιώματα εκ μέρους των ομιλητών δηλώνουν είτε έλλειψη πνευματικής συγκρότησης των ομιλητών είτε θέληση απόκρυψης της αλήθειας ενός ζητήματος.

– Αναγκαίος όρος είναι η γνώση του αντικειμένου προς συζήτηση. Χωρίς αυτή, είναι αδύνατο να συμμετέχει κάποιος στο διάλογο.

– Αποφυγή πομπώδους ύφους και επίδειξης ρητορικής δεινότητας. Το εκλεπτυσμένο εκφραστικό ύφος και ο φροντισμένος λόγος δεν οδηγεί πάντοτε σε λύσεις αλλά κάποιες φορές νοθεύει την αλήθεια και παραπλανεί τους συνομιλητές, οι οποίοι ενδέχεται να είναι διαφορετικού πνευματικού υποβάθρου.

– Σεβασμός προς τους συνομιλητές και υπομονή μέχρι την ολοκλήρωση των συλλογισμών τους ακόμα και αν δε συμφωνούμε με αυτούς

– Όπως αναφέρει και ο Ε. Π. Παπανούτσος στο δοκίμιό του με τίτλο: «Επιζήμιος Διάλογος», μια πρόσθετη συνθήκη για να αναπτυχθεί ο αποτελεσματικός διάλογος είναι το ίδιο πνευματικό επίπεδο των ομιλητών. Εάν αυτό δεν εξασφαλίζεται, τότε η ασυνεννοησία των τελευταίων είναι δεδομένη.

Η κρίση διαλόγου

Οι αιτίες κρίσης του διαλόγου

– Ο τρόπος ζωής στα μεγάλα αστικά κέντρα

Ο εκφυλισμός του διαλόγου μεταξύ των ατόμων οφείλεται στο νέο τρόπο ζωής στις μεγαλουπόλεις. Η καθημερινότητα των τελευταίων έχει πλέον γίνει αβίωτη εφόσον οι ρυθμοί είναι απολύτως εξουθενωτικοί. Η υπερεργασία και η κάλυψη πολλαπλών – εκτός εργασίας- καθημερινών υποχρεώσεων δεν αφήνουν περιθώριο για την επικοινωνία των ανθρώπων σε διάφορα επίπεδα (οικογενειακή εστία, επαγγελματικός χώρος, φιλικές συντροφιές κλπ). Είναι γνωστό, δηλαδή, ότι πολλοί αποφεύγουν το διάλογο με οικεία/ φιλικά πρόσωπα είτε επειδή είναι φορτισμένοι από την εργασία τους και δικαιολογημένα δεν έχουν διάθεση, είτε επειδή εξαντλούν όλο τον ελεύθερο χρόνο τους στην κάλυψη των καθαρά ατομικών τους αναγκών. Έτσι, ο εκτοπισμός της ουσιαστικής επικοινωνίας καθιστά τις διανθρώπινες σχέσεις εντελώς τυπικές διογκώνει την απομόνωση του σύγχρονου ατόμου.

Ανταγωνισμός και συμφέροντα

– Aν και η αξία του διακρατικού διαλόγου είναι δεδομένη, ωστόσο τα κράτη στις μεταξύ τους επαφές τον χρησιμοποιούν εντελώς τυπικώς. Ο ανταγωνισμός των ανεπτυγμένων κρατών σε βαρυσήμαντα ζητήματα, όπως το ενεργειακό, το οικολογικό κλπ και τα συμφέροντα που το καθένα θέλει να υπηρετήσει εξασθενίζουν τη δύναμη του διαλόγου. Δυστυχώς, το οικονομικό υπόβαθρο μιας χώρας, το επίπεδο ανάπτυξης της στρατιωτικής της ισχύος είναι οι παράγοντες καθορισμού της πορείας που θα ακολουθήσει το κάθε κράτος στο διεθνές σκηνικό, ανεξάρτητα από το διάλογο που έχει προηγηθεί. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η αλαζονεία, η αδιαλλαξία, το πάθος της κυριαρχίας αποτελώντας χαρακτηριστικά των ισχυρών του κόσμου, ελαττώνουν τη σημασία του πλέον δημοκρατικού διαλόγου

– Σε πολιτικό επίπεδο ο διάλογος ανάμεσα σε αντίπαλα κόμματα δεν έχει καταργηθεί αλλά έχει σίγουρα εκφυλιστεί. Καθημερινά παρακολουθούμε εκπροσώπους της κυβέρνησης και του συνόλου της αντιπολίτευσης να μονολογούν είτε στη Βουλή, είτε στις τηλεοπτικές εκπομπές που φιλοξενούνται, αντί να διαλέγονται προσπαθώντας από κοινού να οδηγήσουν σε τομές τη χώρα τους. Ο κομματικός φανατισμός, η δημαγωγία και κυρίως η ικανοποίηση των κομματικών συμφερόντων τους αποτελούν

αναχώματα στην ανάπτυξη διαλόγου.

– Ευθύνη για τον εκφυλισμό του δημοκρατικού διαλόγου φέρουν και οι φορείς κοινωνικοποίησης:

Οικογένεια

Οι γονείς πρέπει να προκαλούν το διάλογο με τα παιδιά τους καθημερινά. Μόνο έτσι, τα τελευταία μπορούν να μάθουν να υποστηρίζουν τις προσωπικές τους πεποιθήσεις χωρίς να καταφεύγουν στο βερμπαλισμό, και να είναι καλοπροαίρετοι συνομιλητές. Υποχρέωση των γονιών να τα βοηθήσουν να αποκτήσουν επαρκή εφόδια (έλεγχος επιχειρημάτων, δημοκρατικό ήθος, γόνιμες αντιρρήσεις κλπ) για να διαλέγονται ορθά.

Σχολείο

Δυστυχώς μέχρι σήμερα το σχολείο ως μικρή δημοκρατική κοινωνία δεν έχει δώσει την δέουσα σημασία στο διάλογο ως διδακτικό μέσο. Ο δασκαλοκεντρισμός, με το μονόλογο του εκπαιδευτικού, ως βασικό χαρακτηριστικό, αποτελεί μια τακτική που εφαρμόζεται στις σχολικές τάξεις. Τα παιδιά, αν και θα έπρεπε να καταθέτουν τις απόψεις για διάφορα ζητήματα που σχετίζονται άμεσα με τη διδακτέα ύλη, ωστόσο παθητικά δέχονται τη μοναδική άποψη του διδάσκοντα. Ο καθηγητής, αν και θα μπορούσε να διδάξει και να διαπαιδαγωγήσει τους μαθητές εφαρμόζοντας τακτικές όπως, το παίξιμο των ρόλων, ωστόσο βρίσκει καταφύγιο στον παραδοσιακό μονόλογο. Με αυτό τον τρόπο, τα παιδιά δεν κατανοούν την έννοια του πλουραλισμού, δε αναπτύσσουν την κριτική τους ικανότητα, δε εξασκούνται στην παρουσίαση της επιχειρηματολογίας τους. Είναι πρόδηλο, λοιπόν, ότι η ικανότητα κάποιου να διαλέγεται είναι ένδειξη παιδείας.

ΜΜΕ:

Είναι δεδομένο ότι η εικόνα έχει αντικαταστήσει τις λέξεις. Κανείς δεν μπορεί να αναιρέσει το γεγονός ότι οι τηλεθεατές μόνο βλέπουν, χωρίς να κατανοούν ό, τι ακούν. Καθημερινά απορροφούνται από τα τηλεοπτικά παράθυρα στα οποία παρουσιάζονται άνθρωποι που μονολογούν χωρίς να υπάρχει συγκεκριμένος λόγος.

 

Λεξιλόγιο:

δίαυλος=στενή δίοδος που συνδέει δύο θάλασσες, δίαυλος επικοινωνίας, μέσο, τρόπος επικοινωνίας

τυχόν= (επίρρημα) ίσως, κατά τύχη, (επίθετο) πιθανός, ενδεχόμενος

φιλτράρω= ελέγχω εξονυχιστικά κάτι, το καθαρίζω από ορισμένα στοιχεία. Συν: διυλίζω, διηθώ

ανάχωμα= (μτφ) καθετί που λειτουργεί ως αμυντικός μηχανισμός, εμπόδιο στη δράση κάποιου

εκφυλισμός= ηθική κατάπτωση, εξαχρείωση, (μτφ) η θεμελιώδης και αρνητική μεταβολή στη φύση, στο χαρακτήρα πράγματος, κατάστασης ή ενέργειας